Karol Kalita ps. Rębajło
Po III rozbiorze Iłża znalazła się na 14 lat pod zaborem austriackim w granicach nowoutworzonej prowincji tzw. Galicji zachodniej .Po III rozbiorze Iłża znalazła się na 14lat pod zaborem austriackim w granicach nowoutworzonej prowincji tzw. Galicji zachodniej .W dobie Księstwa Warszawskiego Iłża należała do powiatu soleckiego. Następne zmiany administracyjne przynosi utworzenie w 1815 r. Królestwa Polskiego a podnosząca się powoli upadku Iłża zaczyna pełnić rolę ośrodka handlowo- rzemieślniczego, obsługującego rozległe zaplecze rolnicze. W wieku XIX zaczyna wkraczać do Iłży przemysł. W 1823 r. powstaje założona przez Levi Suligę Sunderlanda fabryka fajansu w ramach tworzenia przez Stanisława Staszica Staropolskiego Okręgu Przemysłowego.
Iłżeccy mieszczanie brali czynny udział w przygotowaniach do powstania styczniowego. Do miasta często przyjeżdżali emisariusze. Wybuch powstania zastał już w Iłży silny Komitet Powiatowy z rejentem Piotrem Derengowskim i burmistrzem Franciszkiem Bochyńskim na czele.
W okresie powstania Iłża pełniła funkcję bazy zaopatrzeniowej. W okolicznych lasach stacjonowały liczne oddziały partyzanckie operujące w rejonie Gór Świętokrzyskich i Puszczy Kozienickiej. Często przebywał w Iłży wraz ze swoim oddziałem słynny pułkownik Dionizy Czachowski, który stoczył w rejonie Iłży kilka zwycięskich potyczek i zginął pod Jaworem Soleckim 6 listopada 1863 roku.
Okoliczności starć 17 I 1864 r. między pułkiem stopnickim dowodzonym przez ppłk Karola Kalitę de Brezenheim- Rębajłę a rotami pułku smoleńskiego dowodzonego przez mj Suchonina znamy z relacji raportu dowódcy pułku gen. Hanke-Bosaka i pamiętników Karola Kality
Noc z 16 na 17 I pułk stopnicki liczący 400 strzelców i 40 kosynierów spędził w brodach iłżeckich. Tropiąc od kilku dni oddział Suchonia. Rano przybywa jeździec z oznajmieniem że wojsko moskiewskie ruszyło z Iłży w ilości 180 żołnierzy i niedługo dotrze do Brodów .W związku z tym główne siły zasadzają się przy drodze wiodącej środkiem lasów iłżeckich omijając główną drogę dzisiejszą krajową nr 9 i trakt ostrowiecki. Suchonin wysyła jednak kozacki zwiad i omija miejsce zasadzki. Przechodzi skrajem lasu na południe i uderza na Brody. Atak zostaje odparty przez oddziały polskie.. Suchonin kieruje się na północ w kierunku Iłży i zostaje zatrzymany w rejonie zabytkowej kapliczki przez kompanię kapt. Beździeda Nastąpił popłoch w kolumnie rosyjskiej i bezładna ucieczka w kierunku Iłży. Powstańcy rozpoczęli pościg złapanych Rosjan wieszano. Podczas walk w okolicy Bud Rosjanie stracili 11żołnierzy , straty polskie 1 zabity. Suchonin pozorując przygotowanie do walki spowalniał żołnierzy polskich wycofując się w kierunku Iłży. Działania Rosjan opóżniające natarcia Polaków miały umożliwić Rosjanom okrążenie rozlewisk Iłżanki i dotarcie na Seredzice. Rębajło decyduje się na zdobycie wzgórza które osiągnięto bez jednego wystrzału. Rosjanie do walki wycofują się bliżej centrum miasta i tam zaczęli stawiać opór. Powstańcy starają się odciąć drogę oddziałowi moskiewskiemu pod Seredzicami. Tu dwukrotnie zostaje ranny w nogę pł.Suchonin. Pościg zatrzymuje się koło młyna gdzie rozgorzała najkrwawsza walka. Walki przenoszą się w pobliże rynku. Zażarta walka przedłużała się, Suchonin wysłał gońca do Lipska z żądaniem odsieczy.Powstańcy wyparli w ciągu 2 godz Rosjan z płd. – wsch. zęści śródmieścia. Pierwszy do zabudowań rynku dotarł kpt. Jagielski, później Jeździec i Postawka.Rosjanie zabarykadowali się w domach zachodniej pierzei rynku. Główne wysiłki powstańców skupiły się na zdobyciu domu Burmistrza w którym bronił się Suchonin ze swoim sztabem. Rębajło dowodził z budynku gdzie obecnie znajduje się urząd miejski.By przełamać impas trzech oficerów Jagielski, Witkowski i Mondon (Francuz)próbowali na własna rękę zdobyć siedzibę Suchonia. Nie udało się Mondon został ranny.Rębajło daje więc rozkaz odwrotu w kierunku młyna. Następnego dnia Odziały polskie z rannymi przemieszczają się w kierunku Lipia. Straty polskie 8 zabitych5 rannych i 8 zaginionych.Straty rosyjskie są dużo większe, Suchonin po amputacji rannej nogi na łożu śmierci wyznaje swoje winy potępia despotyzm carski i kieruje słowa przestrogi do oficerów za które przez gen. gubernatora Berga zostaje zdegradowany ,pozbawiony odznaczeń i szlachectwa. Pochowany na iłżeckim cmentarzu w bezimiennej mogile. Bitwa iłżecka uznana została przez władze powstańcze za znaczne zwycięstwo, nie osiągnęliśmy jednak pełnego zwycięstwa.Karol Kalita otrzymał za bitwę awans na stopień pułkownika. Udało mu się ujść represji carskich i wyemigrować do Turcji. W 1871 r. osiadł we Lwowie gdzie doczekał niepodległości. Zmarł w 1919rpochowanyna górce powstańczej cmentarza łyczakowskiego.
Iłżeckie akta parafialne potwierdzają śmierć na polu chwały 24 partyzantów z Iłży i okolic, 5 powstańców powieszono 18 maja 1864 roku podczas publicznej egzekucji na rynku. Upadek powstania przyniósł liczne represje i prześladowania Wielu mieszkańców Iłży i okolic skazano na zesłanie i katorgę w tym naczelnika powstania na ziemię iłżecką Piotra Derengowskiego oraz burmistrza Franciszka Ochyńskiego. Karol Kalita otrzymał za bitwę awans na stopień pułkownika. Jego pułk w następnym miesiącu, został rozbity w bitwie opatowskiej. W tym czasie Rębajło z powodu ciężkiej choroby nie pełnił funkcji dowódcy. Udało mu się ujść represji carskich i wyemigrował do Turcji. W 1871 r. osiadł we Lwowie gdzie doczekał niepodległości. Zmarł 25 maja 1919 r. i pochowany został na górce powstańczej Cmentarza Łyczakowskiego. Widomym celem i symbolem carskiej polityki represji stało się też wkrótce nowo wzniesione więzienie polityczne w Iłży. Za udział w powstaniu styczniowym Iłża została pozbawiona praw miejskich i odzyskała je dopiero w 1924 r.
Wyjątkowo dzielnie walczył płk. Stopnicki pod wodzą bohaterskiego pułkownika Karola Kality Rębajły z dywizji generała Józefa Hanke – Bosaka z oddziałami rosyjskimi majora Suchomina, które wpadły w zasadzkę rejonie Brodów. Bitwa wraz z pościgiem i walkami ulicznymi w Iłży trwała przez cały dzień 17 stycznia 1863 r. Ranny podczas odwrotu Suchomin zmarł po amputacji nogi. Przed zgonem rosyjski oficer potępił publicznie despotyzm carski za mordy i bezprawia dokonywane na bezbronnym narodzie polskim. Za kare z rozkazu generała – gubernatora Berga został pozbawiony wszystkich orderów oraz szlachectwa i jako prosty żołnierz pochowany po cichu na cmentarzu iłżeckim. Iłżeckie akta parafialne potwierdzają śmierć na polu chwały 24 partyzantów z Iłży i okolic, 5 powstańców powieszono 18 maja 1864 roku podczas publicznej egzekucji na rynku. Upadek powstania przyniósł liczne represje i prześladowania Wielu mieszkańców Iłży i okolic skazano na zesłanie i katorgę w tym naczelnika powstania na ziemie iłżecką Piotra Derengowskiego oraz burmistrza Franciszka Ochyńskiego.
Obrazy obustronnie malowane (płótno, olej) okres powstania styczniowego 1893
